ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑCTIVE CITIZENS FUND

EΡΓΟ: ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

“ΤΑ ΑΟΡΑΤΑ ΠΑΙΔΙΑ”

Τo «Εγχειρίδιο Ενημερωτικού και Εκπαιδευτικού υλικού» αποτελεί ένα από τα  παραδοτέα  του ΄Εργου με τίτλο: «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα/Τα αόρατα παιδιά». Το ΄Εργο  πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το σωματείο «Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων» με έδρα τη Θεσσαλονίκη  και εταίρο την Ανώνυμη Αναπτυξιακή Εταιρεία Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης  (Μ.Α.Θ. Α.Α.Ε)

Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €15 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.

Επιμέλεια ύλης-επιμέλεια έκδοσης- Εισαγωγικές παρατηρήσεις: Ελένη Γεώργαρου

 Οκτώβριος 2023

ACTIVE CITIZENS FUND GREECE

Επισήμανση  μη ταύτισης απόψεων

“Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις του κάθε συντάκτη / της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow). Δεν απηχούν επίσης απαραίτητα τις απόψεις του Φορέα Υλοποίησης σωματείου «Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων» καθώς και του εταίρου «Αναπτυξιακή Μείζονος Αστική Θεσσαλονίκη ΜΑΘ ΑΑΕ Α.Ο.Τ.Α.»

Επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του παρόντος έργου αυστηρά για μη εμπορική χρήση με την προϋπόθεση της αναφοράς στους δημιουργούς  του παρόντος εγχειριδίου: Του προγράμματος  ACTIVE CITIZENS FUND,  του ΄Εργου με τίτλο: «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα/Τα αόρατα παιδιά, του φορέα υλοποίησης και του εταίρου του ΄Εργου και των συντακτών των εισηγήσεων.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Α.Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

1.Γιώργος Μόσχος: Οι ειδικές εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη – Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού για τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα

.2.Ελένη Γεώργαρου: Ιδρυματική φροντίδα και οι τρόποι παραβίασης των δικαιωμάτων των ανηλίκων όπως αυτά ορίζονται από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

3.Γιώργος Νικολαϊδης: Προωθώντας την αποϊδρυματοποίηση ή βελτιώνοντας τους όρους λειτουργίας ενός ιδρύματος: η διαχείριση μιας αντίφασης.

Β. Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

4.Λίλιαν Αθανασοπούλου:  Η συμβολή του ειδικού της ψυχικής υγείας στη θεραπεία του εγκαταλελειμμένου – κακοποιημένου ανηλίκου μέσω της φροντίδας σε ανάδοχη οικογένεια.

5.Τίνια Απέργη:  Διαδικασία προετοιμασίας και υποστήριξης της ανάδοχης οικογένειας.

6.Ελένη Γεώργαρου: Η αναδοχή και η υιοθεσία ως μέτρα κοινωνικής προστασίας των ανηλίκων που ζουν σε ιδρύματα.

7. Σοφία Κωνσταντέλλια: Βασικές προϋποθέσεις για την ασφαλή λειτουργία του θεσμού στην Ελλάδα .

8. Γιώργος Νικολαϊδης: Μεθοδολογία ανάπτυξης εξατομικευμένων πλάνων αποκατάστασης και σχεδίων μετασχηματισμού μονάδων κλειστής φιλοξενίας παιδιών.

9. Ουρανία Ντίκικου:  Ενημέρωση για το «τραύμα» για τους επαγγελματίες  στην Παιδική Προστασία.

10. Δέσποινα Οικονόμου:  Διαφυλετικές οικογένειες:Μια διεθνής διάσταση καισυμβολή στην αποϊδρυματοποίηση.

11.Αγγελική Ρουμελιώτου:  Παιδιά σε κίνδυνο: Σημεία σταθμοί από τον εντοπισμό μέχρι την παρέμβαση.

12.Βασιλική Φυτώκα: Εκπαίδευση και παιδιά που ζουν σε ιδρύματα: Ελλείψεις και προτάσεις.

13.Ταξιαρχούλα Σπανού: Η επισφάλεια στη ζωή των παιδιών κατά τη διαμονή τους σε ίδρυμα όπως και κατά τη μετάβασή τους στην ενήλικη ζωή

14.Βιογραφικά εισητητών .

Από το 1ο Σεμινάριο της Καλαμάτας, στο 10ο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Καλαμάτας, 6,7 και 8 Απριλίου 2022

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΤΟ παρόν εγχειρίδιο αποτελεί το τελευταίο από τα  παραδοτέα του ΄Εργου που υλοποιήθηκε με τίτλο: «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα/Τα αόρατα παιδιά» και πληροί τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας μιας ανεπανάληπτης για τα ελληνικά δεδομένα δράσης, που αφορούσε  στην ανάδειξη και την ανάλυση του φαινομένου της χρόνιας διαβίωσης  βρεφών, παιδιών, εφήβων  και νέων (0-25 ετών) σε  «κλειστές» δομές κοινωνικής φροντίδας και των αρνητικών συνεπειών που αυτή συνεπάγεται στην ανάπτυξη του ανθρώπου.

 Το ΄Εργο έλαβε ως βάση τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα της Ειδικής ΄Εκθεσης της Ανεξάρτητης Αρχής Συνήγορος του Πολίτη, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, με τίτλο: «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα. Διαπιστώσεις και Προτάσεις του Συνηγόρου  για τη λειτουργία των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας» που δημοσιεύθηκε το Μάρτιο του 2015. Η έκθεση συντάχθηκε μετά από δεκαετή έρευνα του Βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη, «Συνηγόρου του Παιδιού» κ. Γιώργου Μόσχου, όπως ο ίδιος αναλύει, στο σχετικό κεφάλαιο. Παρά το γεγονός ότι οι διαπιστώσεις ήταν πολύ σημαντικές και αναδείκνυαν την ανάγκη για λήψη άμεσων μέτρων που θα συνέβαλαν στην προστασία των δικαιωμάτων των ανηλίκων που διαβιούν σε ιδρύματα, οι κυβερνήσεις δεν αξιοποίησαν τα συμπεράσματα και τις προτάσεις και η κατάσταση παρέμεινε ως είχε μέχρι την έναρξη του ΄Εργου, με μόνη εξαίρεση την ψήφιση του νόμου για την ενεργοποίηση των θεσμών της αναδοχής και της υιοθεσίας, όπως στις εισαγωγικές μας  παρατηρήσεις αναλυτικά εκθέτουμε.

Η Ειδική ΄Εκθεση του 2015 αντιμετωπίστηκε κάποιες φορές με «καχυποψία» και αρνητισμό καθώς η κρατούσα «εκσυγχρονιστική» άποψη, καθόλου επεξεργασμένη και ρεαλιστικά δομημένη, απαιτούσε  την άμεση κατάργηση των ιδρυμάτων και την κοινωνική φροντίδα των κακοποιημένων, παραμελημένων, ορφανών ή εγκαταλελειμμένων παιδιών από την Κοινότητα (ανάδοχες οικογένειες) συνεπώς δεν υπήρχε λόγος – κατά τη γνώμη τους – να γίνουν προτάσεις για την βελτίωση λειτουργίας των ιδρυμάτων. Φυσικά τα ιδρύματα υπάρχουν και λειτουργούν μέχρι σήμερα με ελάχιστες αλλαγές, οκτώ χρόνια μετά τη δημοσίευση της σχετικής  ΄Εκθεσης.

Το ΄Εργο που υλοποιήθηκε από το σωματείο Θεσσαλονίκης «Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων» με εταίρο της ανώνυμη εταιρεία Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Αναπτυξιακή Εταιρεία Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης ΜΑΘ Α.Α.Ε.ΑΟΤΑ», είχε διάρκεια 24 μηνών (Νοέμβριος 2021- Οκτώβριος 2023) και έλαβε χώρα σε τέσσερις πόλεις της Ελλάδας. Σε κάθε πόλη ο φορέας υλοποίησης συνεργάστηκε με ένα τοπικό φορέα, δημόσιο ή ιδιωτικό, με ομοειδή σκοπό λειτουργίας. Στην Καλαμάτα με την Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Καλαμάτας (Ν.Π.Δ.Δ), στα Ιωάννινα με το Δήμο Ιωαννιτών, στη Θεσσαλονίκη με την εταίρο του ΄Εργου και στην Αθήνα με το σωματείο «ΕΛΙΖΑ Εταιρεία κατά της κακοποίησης του Παιδιού» (Ν.Π.Ι.Δ).  Σε όλη τη διάρκειά του το ΄Εργο είχε την υποστήριξη και τη συνδρομή της Διεύθυνσης  Πρόνοιας και Ψυχικής Υγείας του Παιδιού του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (Ν.Π.Δ.Δ.)

Το περιεχόμενο του ΄Εργου περιελάμβανε κυρίως δράσεις ενημέρωσης και επιμόρφωσης πάνω στο υφιστάμενο σύστημα παιδικής προστασίας στην Ελλάδα, σε επίπεδο κράτους, τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Πραγματοποιήθηκαν 4 σεμινάρια για πτυχιούχους και εργαζόμενους στους τομείς της κοινωνικής εργασίας και φροντίδας για το ευάλωτο (εγκαταλελειμμένο/ κακοποιημένο/ παραμελημένο) παιδί και την ανάπτυξη του πλαισίου εξωιδρυματικής φροντίδας μέσω των θεσμών της αναδοχής και της υιοθεσίας, δίνοντας έμφαση στα συμπεράσματα που εξήχθησαν από την εφαρμογή του θεσμού μέχρι σήμερα, τα προβλήματα και τις δυσχέρειες που εντοπίστηκαν κατά την εφαρμογή, τα εργαλεία για την αποτελεσματική εργασία όλων των εμπλεκομένων μερών για το συμφέρον των παιδιών καθώς και τον εντοπισμό των αναγκαίων διορθωτικών και διαρθρωτικών κινήσεων στο θεσμικό και λειτουργικό πλαίσιο. Πραγματοποιήθηκαν επίσης στις ίδιες πόλεις και με τους ίδιους συνεργάτες τέσσερις ημερίδες για το ευρύ κοινό στις οποίες αναπτύχθηκαν αντίστοιχοι προβληματισμοί. Τέλος, με τη χρηματοδότηση του ΄Εργου παρήχθησαν η ιστοσελίδα του φορέα υλοποίησης fosterparentsnet.gr και ένα ραδιοτηλεοπτικό σποτ με περιεχόμενο τις αντιθέσεις μεταξύ της ιδρυματικής και εξωιδρυματικής ανατροφής ενός παιδιού που καθιστά σαφή την ανάγκη του εξωιδρυματικού μοντέλου κοινωνικής φροντίδας. Το παρόν εγχειρίδιο περιέχει τις εισηγήσεις που έγιναν στο πλαίσιο του ΄Εργου (σεμινάρια επιμόρφωσης και ημερίδες) με τα βιογραφικά των εισηγητών που ευχόμαστε και επιθυμούμε να φανούν χρήσιμα και όσους δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τα σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν.          

               

youtube.com/watch?v=k71DoB-Awfg

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Την υλοποίηση του παρόντος ΄Εργου αλλά και το Εγχειρίδιο που ολοκληρώνει τον κύκλο των παραδοτέων επέβαλαν δύο αναγκαιότητες: Η πρώτη αφορούσε στην ανάδειξη των πρακτικών, κράτους και ιδιωτών, που συνιστούν παραβίαση των δικαιωμάτων των ανηλίκων που διαβιούν σε ιδρύματα (Μονάδες Παιδικής Προστασίας), δικαιωμάτων όπως αυτά έχουν καταγραφεί  και συμπεριληφθεί στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στην ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία. Τα δικαιώματα, οι παραβιάσεις τους αλλά και οι προτάσεις επίλυσης του φαινόμενου, αναλύθηκαν λεπτομερώς στην Ειδική ΄Εκθεση της Ανεξάρτητης Αρχής Συνήγορος του Πολίτη, Κύκλος Δικαιωμάτων των Παιδιού, που δημοσιεύθηκε το 2015 με τίτλο: «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα. Διαπιστώσεις και Προτάσεις του Συνηγόρου για τη λειτουργία των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας». Το 2020, ένα χρόνο μετά την υποβολή της αίτησης υλοποίησης του Έργου,   δημοσιεύθηκε νέα Ειδική ΄Εκθεση από την ίδια Αρχή με τίτλο: «Από το ίδρυμα στην κοινότητα: εναλλακτική φροντίδα ευάλωτων παιδιών και υποστήριξη οικογενειών». Στην ΄Εκθεση αυτή, διαπιστώνεται η έναρξη της διαδικασίας αποϊδρυματοποίησης μέσω της αναδοχής ανηλίκων που διαβιούν σε ιδρύματα σύμφωνα με το Ν. 4538/2018, όμως κατά τα άλλα, οι διαπιστώσεις για τις συνθήκες διαβίωσης των ανηλίκων που ζουν σε ιδρύματα, με τις επακόλουθες παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους, είναι όμοιες με αυτές της Ειδικής ΄Εκθεσης του 2015. Η δεύτερη αναγκαιότητα αφορούσε στην προσπάθεια να διαχυθούν κατά το δυνατόν, μέσω της επιμόρφωσης δια των ακαδημαϊκών- θεωρητικών δεδομένων (νομοθεσία σχετική με  την προστασία των ανηλίκων, παιδοψυχιατρική προσέγγιση, εξειδικευμένη κοινωνική εργασία στη βάση θεωρητικών επιστημονικών απόψεων) και της  εμπειρικής προσέγγισης επιστημόνων και επαγγελματιών του πεδίου, διαπιστώσεις, συμπεράσματα, «καλές» και «κακές» πρακτικές  που επέβαλαν διορθώσεις  του θεσμικού πλαισίου αλλά και διευκρινήσεις στην εφαρμογή του.

Είχε ήδη διαπιστωθεί ότι ο νόμος για την αναδοχή και την υιοθεσία των ανηλίκων (Ν.4538/2018) που απομακρύνονται από τις φυσικές τους οικογένειες λόγω  κακοποίησης, παραμέλησης, εγκατάλειψης εφαρμόζεται μόνο εν μέρει, και μόνο για τα παιδιά που ήδη έχουν τοποθετηθεί σε ιδρύματα, ενώ το σπουδαιότερη σκοπιμότητα αυτού, δηλαδή η αποφυγή της ιδρυματοποίησης  με την τοποθέτηση του παιδιού σε ίδρυμα που αποτελεί από μόνο του ένα σοβαρό τραυματικό βίωμα, πριν την πιθανή αναδοχή του,  δεν είχε καν σχεδιαστεί εφαρμοστικά. Επιπλέον γνωρίζαμε ήδη, μετά από πολλά χρόνια ενασχόλησης με το αντικείμενο της κοινωνικής προστασίας των ανηλίκων, ότι στη χώρα μας υπήρχε ένα απόλυτο κενό στην επεξεργασία  θέσεων και απόψεων για το αντικείμενο παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία ήταν στη διάθεσή μας ήδη από το 1993.

Γνωρίζαμε λοιπόν ότι το ευρύτερο σύστημα κοινωνικής πολιτικής για το Παιδί δεν έχρηζε την προσοχής από τις ελληνικές κυβερνήσεις, τα τελευταία 30 χρόνια,  που επέβαλαν οι συνθήκες και η σύγχρονη άποψη της Ε.Ε. για την κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων.  Μετά  από πιέσεις οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών της Ε.Ε.  και των οργάνων της Ε.Ε. αλλά με μεγάλη καθυστέρηση, υποχρεώθηκε η  ελληνική κυβέρνηση να ασχοληθεί  το 2018, ωστόσο και πάλι αποσπασματικά με την ψήφιση ενός νομοθετήματος και σχετικών υπουργικών αποφάσεων. Καμιά άλλη προετοιμασία και στελέχωση δεν έγινε στις κοινωνικές υπηρεσίες τις αρμόδιες για  την εφαρμογή της νομοθεσίας για την αλλαγή του συστήματος παιδικής προστασίας, από το ίδρυμα, στην οικογενειακή φροντίδα.

΄Ηδη από το 2005, λαμβάνουμε γνώση της Σύστασης (2005) 5 της Επιτροπής Υπουργών στα Κράτη Μέλη, του Συμβουλίου της Ευρώπης, «Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας» που δίνει, μεταξύ άλλων,  κατευθυντήριες οδηγίες σε κάθε κράτος μέλος, για τις προϋποθέσεις επωφελούς εναλλακτικής φροντίδας των ανηλίκων, μετά την απομάκρυνσή τους από τη φυσική τους οικογένεια :

«Κατευθυντήριες οδηγίες και προδιαγραφές ποιότητας

»Προκειµένου να διασφαλιστεί η εφαρµογή των προαναφερθέντων αρχών και δικαιωµάτων, πρέπει να ληφθούν υπ ‘ όψιν οι ακόλουθες κατευθυντήριες γραµµές και προδιαγραφές: 

-Όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, η τοποθέτηση πρέπει να πραγµατοποιείται µε γνώµονα την όσο το δυνατόν µικρότερη απόσταση από το περιβάλλον του παιδιού και να οργανώνεται έτσι ώστε να επιτρέπει στους γονείς να ασκούν τα καθήκοντά τους και να διατηρείται η επαφή γονέα-παιδιού σε τακτική βάση.

-Η διαµονή κατά την τοποθέτηση πρέπει να παρέχεται σε µικρές µονάδες οικογενειακού τύπου.

-Πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στη σωµατική και πνευµατική υγεία του παιδιού και στην πλήρη και αρµονική ανάπτυξή του ως βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία του σχεδίου προστασίας.

-Πρέπει να καταρτίζεται ένα ατοµικό σχέδιο προστασίας που θα βασίζεται τόσο στην ανάπτυξη των ικανοτήτων και δεξιοτήτων του παιδιού και στο σεβασµό της αυτονοµίας του, όσο και στη διατήρηση της επαφής του παιδιού µε τον εξωτερικό κόσµο και στην προετοιµασία για τη µελλοντική του διαβίωση έξω από το ίδρυµα.

 -Πρέπει να δίνεται έµφαση στις συνθήκες που επιτρέπουν τη συνέχιση της παιδαγωγικής και κατάλληλης συναισθηµατικής σχέσης ανάµεσα στο προσωπικό και τα παιδιά, κυρίως µέσω της σταθερότητας του προσωπικού (συνεχής παρουσία, αποφυγή µεταθέσεων του προσωπικού).

– ΄Ενας εσωτερικός κανονισµός για το ίδρυµα πρέπει να προβλέπεται και να στηρίζεται σε:

– Ποιότητα και σταθερότητα των µονάδων φιλοξενίας – µονάδες φιλοξενίας όπου συµβιώνουν παιδιά διαφορετικών ηλικιών και διαφορετικού φύλου όταν αυτό κρίνεται ως χρήσιµο για το συµφέρον τους.

 – Υψηλά επαγγελµατικά κριτήρια του προσωπικού και ενδοϋπηρεσιακή εκπαίδευση.

 – Ικανοποιητική µισθολογική πολιτική για το προσωπικό.

 -Σταθερότητα του προσωπικού και επαρκής αριθµητική στελέχωση του ιδρύµατος.

 -∆ιαφοροποιηµένο προσωπικό, ειδικά ως προς το φύλο.

-Οµαδική συνεργασία σε διάφορους τοµείς και άλλα µέσα υποστήριξης συµπεριλαµβανοµένης της εποπτείας .

-Αποτελεσµατική χρήση των διαθέσιµων  οικονοµικών πόρων µε επίκεντρο το παιδί

– Μέσα και ειδική εκπαίδευση για την ανάπτυξη κατάλληλης συνεργασίας µε τους γονείς των παιδιών

 -Κώδικας δεοντολογίας που περιγράφει τις προδιαγραφές της πρακτικής οι οποίες πρέπει να συµφωνούν µε τη Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού

 -Κάθε ίδρυµα παιδικής προστασίας πρέπει να εγγυάται την ποιότητά του και να έχει την έγκριση των δηµόσιων αρχών σύµφωνα µε τις διατάξεις και τις ελάχιστες διεθνείς προδιαγραφές φροντίδας.

-Στα πλαίσια αυτών των προδιαγραφών πρέπει να διασφαλιστεί ένα αποτελεσµατικό σύστηµα παρακολούθησης και εξωτερικού ελέγχου των ιδρυµάτων παιδικής προστασίας.

-Σχετικά στατιστικά δεδοµένα πρέπει να συγκεντρώνονται και να αναλύονται και πρέπει να ενισχυθεί η έρευνα για την αποτελεσµατική παρακολούθηση .

– Κάθε παραβίαση των δικαιωµάτων των παιδιών που ζουν σε ιδρύµατα παιδικής προστασίας πρέπει να τιµωρείται σύµφωνα µε τις κατάλληλες και αποτελεσµατικές διαδικασίες.

– Πρέπει να αναγνωρίζουµε ότι, εκτός από τα δηµόσια ιδρύµατα, µη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), θρησκευτικές οργανώσεις και άλλοι ιδιωτικοί φορείς µπορούν να διαδραµατίσουν  σηµαντικό ρόλο όσον αφορά τα παιδιά που ζουν σε ιδρύµατα παιδικής προστασίας. Αυτός ο ρόλος πρέπει να καθορίζεται από τις κυβερνήσεις των κρατών µελών.

-Οι εµπλεκόµενοι µη κυβερνητικοί φορείς δεν πρέπει να απαλλάσσουν τα κράτη µέλη από τις υποχρεώσεις τους απέναντι στα παιδιά που ζουν σε ιδρύµατα παιδικής προστασίας όπως αυτές καταγράφονται στην παρούσα Σύσταση, ιδιαίτερα όσον αφορά την καθιέρωση κατάλληλων προδιαγραφών, τα συστήµατα πιστοποίησης και τον έλεγχο από αρµόδια όργανα.»

Όπως διαπιστώθηκε πολύ σύντομα από τις μεμονωμένες προσπάθειες ανάδειξης του θέματος που επεξεργάζεται η ως άνω Σύσταση, η Ελλάδα δεν έλαβε κανένα μέτρο και δεν ενέταξε για δύο σχεδόν δεκαετίες καμιά από τις διατάξεις της στο σύστημα κοινωνικής προστασίας των ευάλωτων ανηλίκων τόσο σε επίπεδο κρατικής μέριμνας όσο και σε επίπεδο κοινωνικής φροντίδας από ιδιώτες (σωματεία, ιδρύματα, ΑμΚΕ, εκκλησιαστικές δομές) που συνέχισαν το έργο τους, ο καθένας όπως καταστατικά το είχε καθορίσει, με αμφίβολες και αμφιλεγόμενες παιδαγωγικούς μεθόδους και πλήρη αδιαφάνεια.

Το 2012 δημοσιεύονται οι « Κοινές ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας. Καθοδήγηση σχετικά με την εφαρμογή και υποστήριξη μιας βιώσιμης μετάβασης από την ιδρυματική φροντίδα σε εναλλακτικές λύσεις φροντίδας σε επίπεδο οικογένειας και τοπικής κοινότητας για τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία, τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και τους ηλικιωμένους στην Ευρώπη» από την Ευρωπαϊκή Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, Νοέμβριος 2012».  Εντοπίζουμε πάλι, τις αναγκαίες και ικανές συνθήκες για τη μετάβαση της κοινωνικής φροντίδας κατά κύριο λόγο στην Κοινότητα (ανάδοχες και θετές οικογένειες) και δευτερευόντως σε ειδικά διαμορφωμένες «κλειστές» δομές οικογενειακού τύπου, σε ολιγομελή σχήματα ωφελουμένων με δυνατότητα διαπροσωπικών και εξατομικευμένων σχέσεων με τους φροντιστές.  Εντοπίζουμε το γεγονός ότι οι αναφορές δεν συμπεριλαμβάνουν μόνο τεχνικές προσέγγισης και αντιμετώπισης του ζητήματος των ευάλωτων παιδιών αλλά, πρωταρχικά, επενδύουν στην αλλαγή της ιδεολογικής άποψης του κράτους και των ιδιωτών παρόχων για την παροχή επωφελούς για τα παιδιά κοινωνικής φροντίδας κατά το πρότυπο της οικογενειακής φροντίδας. Διαβάζουμε στις κατευθυντήριες γραμμές τις προϋποθέσεις για την αλλαγή του συστήματος που πρέπει να συντρέχουν σε όσους είναι υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό της πολιτικής για την παιδική προστασία: 

«Όραμα για αλλαγή

»Βασικά συστατικά για την επιτυχημένη αντικατάσταση της ιδρυματικής φροντίδας από τη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας είναι αφενός ένα εθνικό (ή ίσως περιφερειακό) δίκτυο πολιτικής, και αφετέρου λεπτομερή τοπικά σχέδια για τη μεταβίβαση της φροντίδας από ένα ίδρυμα σε μια καλά προετοιμασμένη κοινότητα. Και τα δύο θα πρέπει να ενσαρκώνουν θετικά αλλά ρεαλιστικά οράματα για τη μελλοντική ζωή των μεμονωμένων ατόμων. Οι χώρες που έχουν μεταβεί από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας , έχουν διαπιστώσει ότι η ύπαρξη ενός στρατηγικού οράματος ολιστικής μεταρρύθμισης είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της διαδικασίας. Το ιδανικό θα ήταν να διαμορφώσει η κεντρική κυβέρνηση αυτό το όραμα, αλλά πρέπει να συμμετέχουν και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη του συστήματος, από τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης έως τις οργανώσεις που εκπροσωπούν τους χρήστες των υπηρεσιών. Θα πρέπει να εμπεριέχει κίνητρα για αλλαγή και να προωθεί θετικά παραδείγματα καλών πρακτικών. Μεταξύ αυτών είναι μέτρα όπως η αναστολή της ανέγερσης νέων ιδρυμάτων και ο επαναπροσανατολισμός των πόρων από τα ιδρύματα στην παροχή υπηρεσιών υποστήριξης στους κόλπους της κοινότητας.  Επαφή με τους χρήστες και τους παρόχους  κατά την κατάρτιση του στρατηγικού οράματος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συνεργάζεται η κυβέρνηση με τα άτομα που θα χρησιμοποιήσουν τελικά τις υπηρεσίες, τις οργανώσεις που τα εκπροσωπούν και τις οικογένειές τους. Παρόλο που είναι σημαντικό να συμμετέχουν οι πάροχοι των υπηρεσιών, προτεραιότητα θα πρέπει να έχουν πάντα τα δικαιώματα και οι απόψεις των χρηστών των υπηρεσιών. Στις χώρες όπου οι κυβερνήσεις έχουν δεσμευθεί να μεταβούν από ένα σύστημα ιδρυματικής φροντίδας στις υπηρεσίες υποστήριξης σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, αυτό πολλές φορές έγινε μετά από εκκλήσεις για μεταρρύθμιση από αυτά τα βασικά ενδιαφερόμενα μέρη.

»Συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών

»Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού, είναι σημαντικό να μη θεωρηθεί κανένα ενδιαφερόμενο μέρος φραγμός ή εμπόδιο. Αντιθέτως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δοθεί σε όλους η δυνατότητα συμμετοχής, συμπεριλαμβανομένων των χρηστών των υπηρεσιών, των οικογενειών τους, των φορέων παροχής υπηρεσιών και του προσωπικού, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των τοπικών κοινοτήτων, ώστε να συζητηθούν οι ανησυχίες και να καταρριφθούν οι μύθοι. Η οικοδόμηση ενός κοινού οράματος ένταξης των διαφόρων ομάδων στην τοπική κοινότητα και το δικαίωμα ανεξάρτητης διαβίωσης είναι ένα σημαντικό βήμα στην επίτευξη αυτού του στόχου. Η υιοθέτηση αυτής της προσέγγισης θα διασφαλίσει ότι υπάρχει ενστερνισμός της διαδικασίας σε τοπικό επίπεδο και θα πρέπει να οδηγήσει σε ισχυρή δέσμευση για βελτίωση της ζωής των ατόμων.

»Ηγετικές ικανότητες για την προώθηση της αλλαγής

»Στις χώρες που έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στη μετάβαση προς τις υπηρεσίες σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, η σημασία των ηγετικών ικανοτήτων υπήρξε καθοριστική. Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας και η πολυμορφία των ενδιαφερόμενων μερών που συμμετέχουν μπορεί να οδηγήσει σε «αναδιοργανωτική κόπωση»: απογοήτευση ως προς την αλλαγή και έλλειψη ενθουσιασμού για να υποστηριχθεί αυτή. Ως εκ τούτου, χρειάζονται πολιτικές και επαγγελματικές ηγετικές ικανότητες σε διάφορα επίπεδα για να προωθηθεί η αλλαγή. Οι καλές ηγετικές ικανότητες χαρακτηρίζονται από την προθυμία συνεργασίας με άλλους. Σε μια διαδικασία όπου η αντίσταση και η σύγκρουση είναι αναμενόμενες, οι καλοί ηγέτες μπορούν να δώσουν ώθηση στη μεταρρύθμιση και να διαπραγματεύονται με άλλους χωρίς να συμβιβάζονται ως προς τους κύριους στόχους. Για να ενθαρρύνουν τις ηγετικές ικανότητες, οι χώρες μπορούν να παρέχουν διάφορα κίνητρα, όπως επιχορηγήσεις για την καινοτομία, για να υποστηρίξουν αυτούς που είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν νέες πρωτοβουλίες».

Μέχρι σήμερα, καμιά από τις παραπάνω οδηγίες δεν έλαβε χώρα στην Ελλάδα. Διαπιστώθηκε επανειλημμένα ότι ελλείπει παντελώς το όραμα για αλλαγή όχι μόνο από την κεντρική διοίκηση από τους φορείς εφαρμογής της κοινωνικής πολιτικής για τη φροντίδα του Παιδιού, αγνοήθηκε παντελώς η αναγκαιότητα για ευρύτερες συνεργασίες και προκρίθηκε η διαβούλευση επιλεκτικά με μη εξειδικευμένους στο αντικείμενο φορείς που στερούνταν γνώσεων και καταστατικής κατεύθυνσης, προκειμένου να μην υπάρχει δυνατότητα άσκησης κριτικής  στα στρατηγικά ζητήματα έλλειψης πολιτικής για την κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων (έλλειψη κοινωνικών υπηρεσιών στην κοινότητα δηλαδή στην τοπική αυτοδιοίκηση λόγω θεσμικών παραλείψεων, έλλειψη συνεργασία με τους καθ΄υλην αρμόδιους την αυτοδιοίκησης α΄και β΄βαθμού, υποστελέχωση, έλλειψη εκπαίδευσης και επιμόρφωσης εργαζομένων στις κοινωνικές υπηρεσίες, αυθαιρεσία και ασυδοσία των διοικήσεων των ιδιωτικών φορέων παιδικής προστασίας, έλλειψη προσωπικού και κυρίως εξειδικευμένου προσωπικού στις δημόσιες δομές, υποχρηματοδότηση, έλλειψη ελέγχου και εποπτείας υπηρεσιών και φορέων).

Το 2013 ξεκινά  σε 16 ευρωπαϊκές χώρες  η καμπάνια “Opening Doors/Ανοιχτές Πόρτες” Πανευρωπαϊκή Kαμπάνια Αποϊδρυματοποίησης”. Mεταξύ αυτών βρίσκεται και η Ελλάδα. Η καμπάνια αποσκοπεί  στην ενίσχυση των οικογενειών και τον τερματισμό της ιδρυματικης  φροντίδας . Προέκυψε  από τη  συνεργασία μεταξύ 5 ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών και δικτύων: Eurochild, Hope and Homes for Children, ο Διεθνής Οργανισμός Φροντίδας Παιδιών (IFCO), ο Ευρωπαϊκός κλάδος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Κοινοτήτων (FICE Europe) και SOS Children Villages International.

Το Νοέμβριο του 2020 και αφού έχει ολοκληρωθεί η καμπάνια,  δημοσιεύεται η ΄Εκθεση «ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΔΥΝΑΜΩΣΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ».  Διαβάζουμε στα αποτελέσματα της καμπάνιας για την Ελλάδα η οποία έλαβε 15 εκατ. ευρώ από τα Ταμεία  ESF και ΕRDF «Υποστήριξη για το κλείσιμο ενός ιδρύματος για παιδιά και ενήλικες με αναπηρία. Ωστόσο, δεδομένου ότι δεν υπάρχει στρατηγική ή σχέδιο σχετικά με τα κονδύλια αποϊδρυματοποίησης, τα κονδύλια δεν κατευθύνθηκαν  σε μεταρρυθμίσεις αποϊδρυματοποίησης αλλά έχουν διανεμηθεί σε  ιδρύματα για παιδιά στην Ελλάδα.

Το 2015 ενόψει του σεμιναρίου της Ευρωπαϊκής Ομάδας Πραγματογνωμόνων  που είχε προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στις 13 Ιουλίου 2015 στην Αθήνα εκπονήθηκε από τις Οργανώσεις  Hope and Homes for Children (HHC) και το Roots Research Centre σε συνεργασία με την Eurochild  «paper» με θέμα: Child Protection System Reform in the Hellenic Republic Call for Action» (Μεταρρύθμιση του συστήματος παιδικής προστασίας στην Ελληνική Δημοκρατία Πρόσκληση για δράση).

Στο περιεχόμενο του “paper” διαβάζουμε:

«Γιατί να μεταρρυθμιστεί το σύστημα προστασίας παιδιών;

»Τα τελευταία 5 χρόνια, το βιοτικό επίπεδο σε όλη την Ελλάδα έχει πέσει κατακόρυφα. Η ανεργία, οι μειώσεις μισθών, οι περικοπές στην κοινωνική πρόνοια και τις συντάξεις έχουν προκαλέσει τεράστιο φόρο αίματος στον ελληνικό πληθυσμό. Οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι Ρομά, τα ασυνόδευτα παιδιά, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες σε ένα σύστημα με ελάχιστες ή και καθόλου δικλείδες ασφαλείας για τους πιο ευάλωτους.

Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς γιατί να δοθεί προτεραιότητα στις μεταρρυθμίσεις για την προστασία των παιδιών; Οι συντάκτες αυτής της πολιτικής θέσης υποστηρίζουν ότι, καθώς οι ελληνικές αρχές χαράζουν το δρόμο προς τη μακροπρόθεσμη ανάκαμψη, θα πρέπει να ληφθούν κατά προτεραιότητα διάφορα βασικά βήματα για τη μεταρρύθμιση του συστήματος προστασίας και φροντίδας των παιδιών. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές είναι ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για να συμμορφωθεί η Ελλάδα με τις υποχρεώσεις της όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και επειδή έχουν οικονομικό νόημα και θα δημιουργήσουν μια πιο στέρεη βάση για την ανάκαμψη.

Αυτή η πρόσκληση για δράση περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία (τα οποία είχαν εντοπιστεί από το 2015 προς άμεση παρέμβαση):

1. Κατάργηση των ιδρυμάτων παλαιού τύπου για τα παιδιά και μετάβαση σε ένα σύστημα που βασίζεται σε εναλλακτικές λύσεις με βάση την οικογένεια (π.χ. ανάδοχη φροντίδα) και οικογενειακή φροντίδα σε ιδρύματα,

2. Αύξηση, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των υπηρεσιών πρόληψης για την αποφυγή της ιδρυματοποίησης, μεταξύ άλλων μέσω της εθνικής νομοθεσίας και της μεταρρύθμισης της πολιτικής,

3. Παροχή υποστήριξης σε νέους που εξέρχονται από το σύστημα παιδικής προστασίας, ανάλογα με τις ατομικές ανάγκες, μεταξύ άλλων μέσω της κοινωνικής στέγασης και της απασχόλησης.

Τον Αύγουστο του 2012, η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού εξέφρασε την ανησυχία της στις καταληκτικές παρατηρήσεις της σχετικά με την Ελλάδα όσον αφορά τον αντίκτυπο της τρέχουσας οικονομικής δυσπραγίας στις οικογένειες. Τα παιδιά ενδέχεται να στερούνται όλο και περισσότερο το οικογενειακό τους περιβάλλον και να τοποθετούνται σε ιδρύματα, επιτείνοντας μια ήδη υπάρχουσα τάση.

Η Επιτροπή συνέστησε στο ελληνικό κράτος να θεσπίσει μέτρα για να αποτρέψει τον περαιτέρω εκφυλισμό αυτής της τάσης, βελτιώνοντας την κατανόηση των γονικών ευθυνών, παρέχοντας κάθε είδους υποστήριξη στις οικογένειες για την ενίσχυση των γονικών τους ικανοτήτων και προσδιορίζοντας εναλλακτικές επιλογές οικογενειακής φροντίδας για τα παιδιά, όταν αυτό είναι απαραίτητο.

»Τον Ιούνιο του 2015, το 9ο Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την για τα δικαιώματα του παιδιού, που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες, συνέστησε την ανάγκη για ολοκληρωμένα συστήματα παιδικής προστασίας, όπου όλοι οι φορείς που έχουν καθήκον (δηλαδή οι κρατικές αρχές που εκπροσωπούνται από τις αρχές επιβολής του νόμου, τις δικαστικές αρχές, τις μεταναστευτικές αρχές, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τους οργανισμούς παιδικής προστασίας) και τα στοιχεία του συστήματος (όπως νόμοι, πολιτικές, πόροι, διαδικασίες,, υποσυστήματα) συνεργάζονται μεταξύ των τομέων και των οργανισμών που μοιράζονται τις ευθύνες για να διαμορφώσουν ένα προστατευτικό και ενδυναμωτικό περιβάλλον για όλα τα παιδιά.

»Ενώ η ευθύνη για την προστασία και την προαγωγή των δικαιωμάτων των παιδιών ανήκει πρωτίστως στο κράτος, η συντονισμένη δράση των μη κυβερνητικών οργανώσεων είναι απαραίτητη για να συνδράμει την κυβέρνηση, ώστε τα παιδιά που κινδυνεύουν να αποχωριστούν τις οικογένειές τους να υποστηρίζονται για να παραμείνουν με τους γονείς τους και εκείνα που βρίσκονται ήδη υπό την ειδική προστασία του κράτους να φροντίζονται σε οικογενειακά και κοινοτικά περιβάλλοντα.

Καλούμε την Ελληνική Κυβέρνηση να αναλάβει δράση για την έναρξη μιας πανεθνικής μεταρρύθμισης του συστήματος προστασίας και φροντίδας των παιδιών, με στόχο την εξάλειψη της ιδρυματοποίησης των παιδιών και την αποτροπή του άσκοπου αποχωρισμού των παιδιών από τις οικογένειές τους.

Καλούμε τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να στηρίξουν αυτή την έκκληση για δράση, υιοθετώντας και προωθώντας την.

»Διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στην οικογενειακή και κοινοτική φροντίδα.

»Το ελληνικό κράτος έχει σημαντικές ευθύνες όσον αφορά την προστασία και την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών που βρίσκονται ή κινδυνεύουν να εισέλθουν σε εναλλακτική (ενν. ιδρυματική) φροντίδα.

Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UNCRC). Στο προοίμιό της, η Σύμβαση αναφέρει ότι “για την πλήρη και αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του” το παιδί πρέπει “να μεγαλώνει σε οικογενειακό περιβάλλον, σε ατμόσφαιρα ευτυχίας, αγάπης και κατανόησης”. Επιπλέον, η Σύμβαση περιγράφει μια σειρά από δικαιώματα των παιδιών που, στο σύνολό τους, δηλώνουν ότι τα παιδιά πρέπει να ζουν με τη βιολογική τους οικογένεια και να φροντίζονται από αυτήν (άρθρα 7 και 9). Είναι πρωταρχική ευθύνη των γονέων να μεγαλώνουν τα παιδιά τους και είναι καθήκον του κράτους να υποστηρίζει τους γονείς σε αυτόν τον ρόλο (άρθρο 18). Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία από τη βλάβη και την κακοποίηση (άρθρο 19). Όταν η οικογένειά τους δεν μπορεί να τους παράσχει τη φροντίδα που χρειάζονται, παρά την παροχή επαρκούς υποστήριξης από το κράτος, το παιδί έχει το δικαίωμα να υποκαταστήσει την οικογενειακή φροντίδα (άρθρο 20).

Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (UNCRPD). Το άρθρο 23 της UNCRPD παρέχει ένα σαφές πλαίσιο αναφοράς σχετικά με τα παιδιά και την εναλλακτική φροντίδα: “Τα Συμβαλλόμενα Κράτη, όταν η άμεση οικογένεια δεν είναι σε θέση να φροντίσει ένα παιδί με αναπηρία, καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την παροχή εναλλακτικής φροντίδας εντός της ευρύτερης οικογένειας, και ελλείψει αυτού, εντός της κοινότητας σε οικογενειακό περιβάλλον”.

Διεθνή πρότυπα, όπως οι κατευθυντήριες γραμμές του ΟΗΕ του 2009 για την εναλλακτική φροντίδα των παιδιών , παρέχουν εξειδικευμένη καθοδήγηση στα κράτη και σε άλλους φορείς που έχουν υποχρέωση για την εφαρμογή της UNCRC.

Οι κατευθυντήριες γραμμές θέτουν ως γενικό στόχο τη σταδιακή κατάργηση των ιδρυμάτων ως επιλογή φροντίδας για τα παιδιά και την προοδευτική προσπάθεια για την εξάλειψή τους.

Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να εφαρμόσουν τη σύσταση της ΕΕ “Επενδύοντας στα παιδιά – Σπάζοντας τον κύκλο της μειονεξίας.” Η σύσταση καλεί τα κράτη μέλη της ΕΕ να  σταματήσει η επέκταση των ιδρυματικών δομών φροντίδας για παιδιά χωρίς γονική μέριμνα και να προωθήσει την ποιοτική, κοινοτική φροντίδα και την ανάδοχη φροντίδα σε οικογενειακά περιβάλλοντα. Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να εντείνουν τις κοινωνικές επενδύσεις, μεταξύ άλλων μέσω της χρήσης χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά δεν θα εγκλωβιστούν σε μια ζωή σε μειονεκτική θέση.

Οι κοινές ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τη μετάβαση από την ιδρυματική στην κοινοτική φροντίδα  εκδόθηκαν το 2012 για να παράσχουν πρακτικές συμβουλές σχετικά με τον τρόπο βιώσιμης μετάβασης από την ιδρυματική φροντίδα σε εναλλακτικές λύσεις που βασίζονται στην οικογένεια και την κοινότητα.

»Εξάλειψη της ιδρυματικής περίθαλψης.

»Η ιδρυματική περίθαλψη αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως κακή πολιτική και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η επιστημονική έρευνα για την ανάπτυξη των παιδιών δείχνει ότι, ιδίως όταν πρόκειται για πολύ μικρά παιδιά, ακόμη και μια σχετικά σύντομη τοποθέτηση σε ίδρυμα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου και να έχει δια βίου συνέπειες στη συμπεριφορά και τη συναισθηματική ευημερία στη μετέπειτα ζωή.

Από την άλλη πλευρά, η αποτροπή του αποχωρισμού των παιδιών από τις οικογένειές τους και ο τερματισμός της ξεπερασμένης πρακτικής της ιδρυματοποίησης επιφέρει μια σειρά από μακροπρόθεσμα οφέλη, όπως η κοινωνική προσαρμοστικότητα και ενσωμάτωση, η υψηλότερη κοινωνική ένταξη, η μείωση της φτώχειας, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και τα χαμηλότερα ποσοστά εγκληματικότητας. Οι νέοι που βγαίνουν από το σύστημα φροντίδας γίνονται πραγματικά ανεξάρτητοι, αποφεύγοντας τη δια βίου εξάρτηση από κρατικές παροχές, και οι ευάλωτες οικογένειες εντάσσονται κοινωνικά. Τα οφέλη αυτά επεκτείνονται στην τρέχουσα γενιά παιδιών, νέων και οικογενειών που κινδυνεύουν από κοινωνικό αποκλεισμό και έχουν μακροσυστημική θετική επίδραση στην κοινωνία στο σύνολό της.

Αυτή η μετάβαση απαιτεί μια βαθιά εξέλιξη στην κουλτούρα των υπηρεσιών:

Από το πρότυπο της ιδρυματικής φροντίδας στο πρότυπο της κοινοτικής, οικογενειακής φροντίδας.

Από ένα παράδειγμα όπου το παιδί είναι ένα παθητικό αντικείμενο προστασίας σε ένα παράδειγμα όπου τα παιδιά και οι γονείς τους θεωρούνται εταίροι της προληπτικής κοινωνικής εργασίας και της παιδικής προστασίας.

Από ένα παράδειγμα που βασίζεται σε καθυστερημένες, αντιδραστικές παρεμβάσεις σε ένα παράδειγμα που βασίζεται σε προληπτικές και προληπτικές παρεμβάσεις, με στόχο την αποφυγή του άσκοπου αποχωρισμού των παιδιών από τους γονείς τους και την εισαγωγή σε ιδρύματα.

»Συστάσεις

»Προκειμένου να ξεκινήσει μια συστημική μεταρρύθμιση της προστασίας και της φροντίδας των παιδιών στην Ελλάδα, υπάρχουν ορισμένοι τομείς προτεραιότητας στους οποίους απαιτούνται συντονισμένες παρεμβάσεις της ελληνικής κυβέρνησης:

1) Επανεξέταση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου, τόσο σε επίπεδο πρωτογενούς όσο και δευτερογενούς νομοθεσίας, καθώς και των μέτρων εφαρμογής του με σκοπό την αποσαφήνιση των αξιών, των αρχών δράσης, καθώς και των ορισμών, των κανονισμών, των πρωτοκόλλων, των ελάχιστων προτύπων και την ευθυγράμμιση με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΗΕ για την εναλλακτική φροντίδα και τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού.

2) Επανεξέταση των υφιστάμενων υπηρεσιών που είναι διαθέσιμες για οικογένειες και παιδιά σε κίνδυνο, ιδίως των υπηρεσιών που ενισχύουν τις οικογένειες και αποτρέπουν τον αποχωρισμό των παιδιών.

3) Ανάπτυξη εθνικού σχεδίου για τη μείωση της εξάρτησης από την ιδρυματική φροντίδα μέχρι την εξάλειψή της μέσω της ανάπτυξης υπηρεσιών ενίσχυσης της οικογένειας και εναλλακτικής οικογενειακής φροντίδας.

4) Βελτίωση των μηχανισμών κατανομής, εκταμίευσης, διάδοσης και απορρόφησης των διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΚΤ, ΕΤΠΑ) για τη στήριξη της μετάβασης από την ιδρυματική φροντίδα σε εναλλακτικές λύσεις που βασίζονται στην οικογένεια και την κοινότητα.

5) Να εκπονήσει μια οικονομική πρόβλεψη για το σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών για τα παιδιά ώστε να προβλέψει τις δαπάνες για τα επόμενα 5-7 χρόνια και να αποδείξει τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας της μετάβασης από το θεσμικό στο οικογενειακό πρότυπο.

6) Να ενισχύσει τον μηχανισμό συλλογής δεδομένων με τη δημιουργία μιας εθνικής κεντρικής βάσης δεδομένων με πλήρη και αναλυτικά στοιχεία για τα παιδιά, όπως συνιστά η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού στις καταληκτικές παρατηρήσεις της.

Επιπλέον, σύμφωνα με τη δέσμευσή της για αποϊδρυματοποίηση, καλούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση να παράσχει επείγουσα στήριξη στην Ελλάδα, ώστε να μπορέσει η ελληνική κυβέρνηση να ξεκινήσει τις μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις που προτείνονται, καθώς και να δώσει προτεραιότητα στη βοήθεια σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.».

Το 2018 στο πλαίσιο των παραπάνω συστάσεων και των πιέσεων που ασκούνται για την μεταρρύθμιση επιτέλους, της συνεχιζόμενης, επικρατούσας ιδρυματικής φροντίδας των ανηλίκων, ψηφίζεται ως επιμέρους αναληφθείσα υποχρέωση από την κεντρική διοίκηση,  ο  νόμος με αριθμό 4538/2018 «Μέτρα για την προώθηση των θεσμών της αναδοχής και της υιοθεσίας», στη βάση του οποίου θα δρομολογηθούν οι διαδικασίες εναλλαγής του αποκλειστικά υφιστάμενου στη χώρα ιδρυματικού μοντέλου. Επιλέγεται ως απλούστερα εφαρμόσιμη η στρατηγική της αποϊδρυματοποίησης (δηλαδή οικογενειακή τοποθέτηση μετά την εισαγωγή σε ίδρυμα κατά κανόνα),  διά και με, τη συνεργασία των ιδρυμάτων παιδικής προστασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, καθώς εκτός μικρών εξαιρέσεων που δρομολογήθηκαν κυρίως με την πρωτοβουλία εισαγγελικών λειτουργών για τα εγκαταλελειμμένα ή παραμελημένα βρέφη στα νοσηλευτικά ιδρύματα που κατευθύνονταν απευθείας σε ανάδοχες οικογένειες χωρίς να προηγηθεί τοποθέτηση στα βρεφοκομεία, οι ευάλωτοι ανήλικοι πρώτα τοποθετούνται σε ιδρύματα και στη συνέχεια «αποϊδρυματοποιούνται» μέσω των αναδόχων οικογενειών. Η διαδικασία αυτή ήταν αναπόφευκτη, καθώς οι κοινωνικές υπηρεσίες της κοινότητας (κοινωνικές υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης α΄ και β΄βαθμού) δεν είναι σε θέση να αναλάβουν το συνολικό έργο της εξωιδρυματικής φροντίδας των ανηλίκων για δομικούς και θεσμικούς λόγους (βλ. και ΄Εκδοση Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ), Φωτεινή Μαρίνη:  «Οι τυπικές πολιτικές κοινωνικής φροντίδας των Δήμων στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια», Εκδόσεις ΠΑΠΑΖΗΣΗ Αθήνα 2022), καθώς δεν είναι σε θέση να γίνουν φορείς γονικής μέριμνας των ανηλίκων των οποίων αφαιρείται αυτή από την φυσική οικογένεια. Εξαιτίας της δημόσιας αυτής ανεπάρκειας, το «ίδρυμα» (ιδιώτης ή δημόσιος πάροχος κοινωνικής φροντίδας)  σε ένα πρωτότυπο ελληνικό «σχήμα», παίζει το διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ κράτους και παιδιών «σε κίνδυνο».

Το γεγονός ότι στο σχήμα αυτό ο ρόλος των ιδρυμάτων όχι μόνο δεν αποδυναμώνεται αλλά είναι καθοριστικός, καθώς τα ιδρύματα με όλες τους τις  παθογένειες και όχι οι υπηρεσίες της κοινότητας (αυτοδιοίκησης) συντάσσουν το «Ατομικό Σχέδιο Οικογενειακής Αποκατάστασης του Παιδιού»  που τους επιτρέπει  (παρά τους ελέγχους και τις επιβαλλόμενες διορθώσεις κάποιες φορές από τις υπηρεσίες αναδοχής και υιοθεσίας του αρμόδιου υπουργείου) να μην τηρούν έμμεσα και με διάφορα προσχήματα, τις διατάξεις του νόμου, αποτρέποντας την οικογενειακή αποκατάσταση των παιδιών.

Την έκδοση του Ν.4538/2018 ακολουθούν μια σειρά εφαρμοστικών υπουργικών αποφάσεων που εξειδικεύουν, ερμηνεύουν και παρέχουν κατευθύνσεις για την εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας.

Ειδικά για τη λειτουργία των ιδρυμάτων που όχι διαπιστώνεται ότι όχι μόνο δεν περιορίζονται αλλά αποτελούν βασικό πυλώνα του κοινωνικού συστήματος για την οικογενειακή αποκατάσταση των ιδρυματικά περιθαλπόμενων ευάλωτων ανηλίκων, το 2022 εκδίδεται η με αριθμό 40494 (ΦΕΚ Β 2302/11.05.2022) υπουργική απόφαση με τίτλο:   «Προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας μονάδων Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας (ΜοΠΠ) από νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα» όπου επαναλαμβάνεται η υποχρέωση των ιδρυμάτων να υποστηρίζουν και να προωθούν προγράμματα αποϊδρυματοποίησης των ανηλίκων που προστατεύουν στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης άδειας λειτουργίας από την αρμόδια διοικητική αρχή, καθώς μέχρι σήμερα, το σύνολο των ιδρυμάτων λειτουργεί χωρίς άδεια λειτουργίας ή άδεια που δεν ανταποκρίνεται με ακρίβεια στο σκοπό τους.

Διαπιστώσαμε μέσω του ΄Εργου, ότι μέχρι σήμερα  δεν υπάρχει συμμόρφωση στις συστάσεις για τη συστημική μεταρρύθμιση του κοινωνικής φροντίδας και προστασίας των ανηλίκων όπως αυτές επανειλημμένα διατυπώθηκαν.  Ιδίως όσον αφορά την υποχρέωση της χώρας να ενισχύσει τον μηχανισμό συλλογής δεδομένων με τη δημιουργία μιας εθνικής κεντρικής βάσης δεδομένων με πλήρη και αναλυτικά στοιχεία για τα παιδιά, παρατηρείται μια συστηματική προσπάθεια απόκρυψης στοιχείων που έχουν ουσιώδη σημασία για την παρακολούθηση της εξέλιξης  του προγράμματος αποϊδρυματοποίησης,  η βάση δεδομένων που δημιουργήθηκε είναι περιορισμένη σε εύρος και ο τρόπος παρουσίασης των στοιχείων δεν προκύπτει από τεκμηρίωση και αντικειμενικότητα. Αντίθετα τα στοιχεία είναι αρκετά συγκεχυμένα ως προς την προέλευση και τον τρόπο υπολογισμού τους : π.χ. ο αριθμός των υιοθεσιών δεν είναι σαφές εάν προκύπτει από απευθείας υιοθεσίες ανηλίκων ιδρυμάτων ή αποτελεί την εξέλιξη προγενέστερων αναδοχών, οπότε οι αριθμοί καταγράφονται και ως αναδοχές και ως υιοθεσίες.  Μια σειρά σημαντικών δεδομένων ούτε δημοσιεύονται, ούτε παρέχονται  από την κυβέρνηση  (Ε.Κ.Κ.Α – Υπουργείο) στο πλαίσιο της επιβαλλόμενης συνεργασίας που οφείλουν να αναπτύσσουν όλοι οι φορείς που εμπλέκονται στον τομέα της παιδικής προστασίας (κυβερνητικοί – κρατικοί – ιδιωτικοί). Ωστόσο δεν παραβλέπεται ότι έστω και με τα ελλείματα του θεσμικού πλαισίου αλλά κυρίως του εφαρμοστικού πεδίου των ιδρυμάτων , πολύ μεγαλύτερος – αλλά όχι επαρκής – αριθμός παιδιών που τοποθετήθηκαν σε ίδρυμα, στη συνέχεια αποκαταστάθηκαν σε ανάδοχες και εν συνεχεία σε θετές οικογένειες.  Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι μέσα στους αριθμούς που δημοσιεύονται συμπεριλαμβάνεται η αποτελεσματική και μόνιμη λειτουργία του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής με τις επιμέρους Μονάδες του, στον τομέα της αποϊδρυματοποίησης που ούτως ή άλλως δεν σταμάτησε ποτέ να υφίσταται (και πριν το Ν. 4538/2018)

Παρά την διαπιστωθείσα  για άλλη μια φορά, έλλειψη κεντρικού, ολιστικού  σχεδίου και στρατηγικής από την αρμόδια για το σχεδιασμό  κοινωνικής πολιτικής κεντρική διοίκηση (συναρμόδια υπουργεία) αλλά και την τοπική αυτοδιοίκηση, τα συμπεράσματα της καμπάνιας  «Οpening Doors», έδωσαν και αυτά την έμπνευση στο φορέα υλοποίησης «Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων», να κατευθύνει  τις δράσεις του σε ένα σύστημα παρεμβάσεων – δράσεων «από κάτω προς τα πάνω». Στην πραγματικότητα αφού το κράτος δεν οργανώνει το σύστημα παιδικής προστασίας με ένα ενιαίο τρόπο, αποδεκτό θεωρητικά και εφαρμόσιμο από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στην  αντιμετώπιση των προβλημάτων των κακοποιημένων  και παραμελημένων  παιδιών, όπως και των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα, στόχευση του ΄Εργου αποτέλεσε η όσο το δυνατόν σημαντικότερη διάχυση στους εργαζομένους στην κοινωνική εργασία των συνεπειών της ιδρυματοποίησης, στα χαρακτηριστικά των ιδρυμάτων που λειτουργούν στην Ελλάδα σήμερα, στην παραβίαση των δικαιωμάτων  των παιδιών που ζουν σε αυτά αλλά και στην υποχρέωση κράτους, ιδιωτών, εργαζομένων στην κοινωνική μέριμνα των ανηλίκων, στην εκπαίδευση, στη δικαιοσύνη να λαμβάνουν κάθε μέριμνα ώστε να λάβουν τέλος οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών.

 Στόχος επίσης ήταν να κατανοήσουν οι ήδη, ή μελλοντικοί εργαζόμενοι, όσο τους επιτρέπει η αυτονομία τους  μέσα στο χώρο εργασίας τους και να γνωρίσουν τη σχετική νομοθεσία, να ανταλλάξουν ή να μεταδώσουν την εμπειρία, να διασαφηνίσουν ασάφειες, να λάβουν απαντήσεις σε απορίες που μόνο η πράξη δημιουργεί.

Αναγνωρίζοντας ότι στη χώρα μας, ιδίως το πλαίσιο ιδιωτών παρόχων κοινωνικής φροντίδας για το Παιδί, η πολιτική της αποϊδρυματοποίησης δεν καθορίζεται από την επιστημονική – κοινωνική υπηρεσία που έχει συνήθως μόνο γνωμοδοτική αρμοδιότητα αλλά από την εκάστοτε διοίκηση του φορέα που δρα ακόμη χωρίς έλεγχο και εποπτεία, χαράσσοντας την  «προσωπική» της  στρατηγική κατά την εφαρμογή του καταστατικού της σκοπού, αντιτασσόμενη συχνά έμμεσα στην κεντρική πολιτική για την αποϊδρυματοποίηση.   Εξάλλου διαπιστώθηκε ότι πολλές φορές οι ίδιοι οι εργαζόμενοι στις κοινωνικές υπηρεσίες των ιδρυμάτων είτε δεν γνωρίζουν το θεσμό της αναδοχής και της εφαρμογής του, είτε αντιτίθενται σε αυτόν λόγω της πολιτικής του φορέα στον οποίο εργάζονται αλλά και των δικών τους αντιλήψεων.

Η  οργάνωση δράσεων επιμόρφωσης σε τέσσερις πόλεις της Ελλάδας και σε 4 διαφορετικές Διοικητικές Περιφέρειες των  Πελοποννήσου, Ηπείρου, Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής , στόχευσε στην προοπτική δημιουργίας μιας ενιαίας ιδεολογικής προσέγγισης για την αναγκαιότητα της αποϊδρυματοποίησης/εξωιδρυματικής φροντίδας για τα θυματοποιημένα παιδιά,  όχι μόνο στη γενική της θεώρηση, αλλά στην αναζήτηση του αληθούς συμφέροντος του παιδιού μέσω της ανατροφής του σε κατάλληλη ανάδοχη ή θετή οικογένεια, όταν η διαπιστώνεται η αδυναμία της φυσικής οικογένειας να συνεχίσει ή να αναλάβει εκ νέου τη φροντίδα του ανηλίκου. Στόχευσε επίσης  η επιμόρφωση στην ανάδειξη των προβλημάτων που δημιούργησε η εφαρμογή του Ν. 4538/2018 για την αναδοχή και την υιοθεσία ως μέτρα αντιμετώπισης των παραβιάσεων των δικαιωμάτων των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα, στην πρόταση «εργαλείων» και μέσων για την ολιστική αντιμετώπιση των συνεπειών που συνεπάγεται η μακροχρόνια παραμονή των ανηλίκων σε δομές κλειστής φροντίδας.

 Εκατόν είκοσι -120- επιστήμονες και επαγγελματίες στους τομείς της κοινωνικής εργασίας, εργαζόμενοι σε τοπικές ή εθνικές κοινωνικές υπηρεσίες, Δήμους, νοσοκομεία, σχολεία, ιδρύματα παιδικής προστασίας συμμετείχαν στις επιμορφωτικές δράσεις του ΄Εργου, λαμβάνοντας , κατά την έκφραση της δικής τους αξιολόγησης, σημαντικές πληροφορίες και ουσιαστική επιμόρφωση στον τομέα της παραβίασης των δικαιωμάτων των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα, τα οποία μερικές φορές δεν εντοπίζονται ούτε από τους εργαζόμενους σε αυτά, και την αντιμετώπιση των παραβιάσεων μέσω της κατάλληλης οικογενειακής αποκατάστασης.

Το εγχειρίδιο αυτό, περιλαμβάνει όλες τις επιμορφωτικές και εκπαιδευτικές εισηγήσεις που έλαβαν χώρα στα 4 σεμινάρια επιμόρφωσης από επαγγελματίες και επιστήμονες που εργάζονται καθημερινά στο πεδίο της παιδικής προστασίας είτε σε επίπεδο διερεύνησης των κατάλληλων συνθηκών διαβίωσης των παιδιών στις φυσικές τους οικογένειες, είτε σε κλειστά ιδρύματα παιδικής προστασίας και τις συνέπειες της ανατροφής τους στο μοντέλο αυτό, είτε στο επίπεδο αναζήτησης των καταλληλότερων λύσεων για το μέλλον της ανατροφής ενός παιδιού.

Η επιλογή των εισηγητών έγινε ενσυνείδητα από το χώρο της εφαρμογής της πολιτικής για το Παιδί (επιστημονικό – επαγγελματικό) και όχι τον ακαδημαϊκό χώρο,  γιατί αφενός η εμπειρία επιφέρει τα πιο χρήσιμα και αξιοποιήσιμα αποτελέσματα αφετέρου γιατί οι πιέσεις που ασκούνται εδώ και αρκετά χρόνια με το σύστημα «από κάτω προς τα πάνω» προς την κεντρική διοίκηση, προήλθαν από τους ανθρώπους/φορείς του πεδίου, αυτούς που έρχονται σε επαφή με τα παιδιά των ιδρυμάτων και εντοπίζουν τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους αλλά και την παράλειψη του κράτους (κυβερνήσεων) να εφαρμόσουν τη νομοθεσία για την αποϊδρυματοποίηση που υφίσταται εδώ και 30 χρόνια.

Ευχαριστίες

Ευχαριστούμε κάθε εισηγητή, όλοι εγνωσμένου κύρους στον τομέα τους που χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης για το έργο τους, τις επιστημονικές  τους γνώσεις, την προσφορά στο χώρο εργασίας τους αλλά κυρίως την κοινωνική τους ευαισθησία και ενσυναίσθηση – αναγκαία στο έργο της κοινωνικής φροντίδας ανηλίκων –  που μας εμπιστεύτηκαν και υποστήριξαν το έργο μας σε όλο του το εύρος.

Ευχαριστούμε θερμά τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και τους εκπροσώπους τους που εργάζονται άοκνα για την υποστήριξη, θεραπεία,  προστασία και προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών και νέων που είχαν την ατυχία να περνούν ή να περάσουν ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ζωής του σε δομή ιδρυματικού τύπου και έλαβαν μέρος στις Ημερίδες του ΄Εργου: Το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων (Κο.Κε.Ψυ.ΠΕ) Ψυχιατρικής Κλινικής Γ.Π.Ν. Ιωαννίνων με τον κ. Κωνσταντίνο Κώτση, επίκουρο καθηγητή Παιδοψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, την Εισαγγελία του Πρωτοδικείου Ιωαννίνων με την Εισαγγελέα κα Σπυριδούλα Σταυράτη, την  Περιφέρεια Πελοποννήσου, Δ/νση Κοινωνικής Μέριμνας  με την κα  Δήμητρα Παπούλια Περιφέρεια Ηπείρου, Δ/νση Κοινωνικής Μέριμνας Ιωάννινα, με την κα Δέσποινα Καμπούρη, την «Εταιρεία κατά της Κακοποίησης του Παιδιού «ΕΛΙΖΑ», Αθήνα με τις κυρίες Τίνια  Απέργη και Αγγελική Βεργίτση,  την Κοινωνική Οργάνωση Νέων «΄Αρσις» με την κυρία Μαριάννα Κολοβού, Θεσσαλονίκη, την  ΑμΚΕ «Βρες Φτερά» με την κυρίες Εύα – Μαρία Σαρηγιαννίδου και Γεωργία Τσιαμαντά, Θεσσαλονίκη, την ¨Πρωτοβουλία για το Παιδί» Βέροια με την κα Ελίζα Καραβασίλη, την ψυχολόγο  κα Χάιδω Τότσικα με εμπειριά στο πρόγραμμα κοινωνικής φροντίδας ανηλίκων στη Μ.Βρετανία, την κα Βασιλική Φυτώκα, εκπαιδευτικό, επί πολλά χρόνια εθελόντρια παιδικής προστασίας και τους εξαιρετικούς συντονιστές των ημερίδων. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην κα Ξένη Δημητρίου, Εισαγγελέα Αρείου Πάγου ε.τ. που παραμένει πάντα στο πλευρό των ευάλωτων κοινωνικά ανηλίκων και των δράσεων που μπορούν να συμβάλουν στη  δημιουργία  του βέλτιστου παρόντος και μέλλοντός τους.

Τέλος, εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη και τις ολόψυχες ευχαριστίες μας στην Ταξιαρχούλα Σπανού, τη Χριστίνα Κεμαβόρι, την Φένια Ελευθεριάδου που δέχθηκαν να μοιραστούν μαζί μας την εμπειρία τους από την διαβίωσή τους σε δομή φιλοξενίας ανηλίκων και να παρουσιάσουν οι ίδιες τη σημασία της ανατροφής σε ίδρυμα. Δίνουμε στο ευρύ κοινό όλο το υλικό που συγκεντρώθηκε με την ελπίδα να φανεί χρήσιμο και να αξιοποιηθεί από όλους τους συντελεστές της μεγάλης αυτής μεταρρυθμιστικής προσπάθειας από ό,που και εάν προέρχεται.

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ: https://drive.google.com/file/d/1rstD9vkeIK0jyNeGtikvuGu2isysTJ2L/view?usp=drive_link