Της Εύης Αγουρζενιτζίδου*
Πρόγραμμα: ΑCTIVE CITIZENS FUND
Εισήγηση στην 4η Ημερίδα Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης του ΄Εργου: “Τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα/Τα αόρατα παιδιά”
Αθήνα 9/6/2023, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τη κυρία Ελένη Γεώργαρου και το Δίκτυο Αναδόχων για την πρόσκληση, στους Δεσμούς Καρδιάς και σε εμένα προσωπικά, να μιλήσω από τη θέση του πολίτη ως ενεργό μέλος της ομάδας Δεσμοί Καρδιάς κι ως πρώην ανάδοχη και νυν θετή μητέρα.
Θα μπορούσα απλά να σας παρουσιάσω την ιστορία της οικογένεια μου που μοιάζει να είναι ένα σκληρό παραμύθι με όμορφο τέλος. Σκεπτόμενη όμως όλα αυτά που παρατηρώ και καταγράφω αυτά τα χρόνια που χρειάστηκε να αναπτύξω δράση στο πεδίο της παιδικής προστασίας, καταλήγω ότι στα πλαίσια μιας ευαισθητοποιημένης κοινωνίας που προσπαθεί να χτίσει το 2023 σχετική κουλτούρα, χρειάζεται να ειπωθούν άλλα πιο σημαντικά, για όλους.
- Τα προγράμματα υιοθεσίας και αναδοχής θα πρέπει να οργανώνονται, σχεδιάζονται, υλοποιούνται από ανθρώπους που δεν θεωρούν υποδεέστερες τις σχέσεις υιοθεσίας και αναδοχής σε σχέση με αυτές που βασίζονται στον βιολογικό δεσμό. Βεβαίως όλα τα παιδιά θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να μεγαλώνουν στην οικογένεια που γεννήθηκαν και εδώ να επισημάνω κι από την πλευρά μου ότι δεν υπάρχει καμία ουσιαστική κρατική στήριξη στην βιολογική οικογένεια για να επανέλθει και να αναλάβει την ευθύνη των παιδιών της.(Είναι τραγικό αλλά αληθινό ότι ο ίδιος κοινωνικός λειτουργός που απομακρύνει ένα παιδί ο ίδιος αν υπάρχει και αν έχει χρόνο θα κάνει και τη στήριξη στη βιολογική οικογένεια). ΄Όταν όμως αυτό δεν είναι εφικτό – όταν παραμελούνται, κακοποιούνται ή εγκαταλείπονται για πάντα από τη βιολογική τους οικογένεια – τότε η Πολιτεία θα πρέπει να δίνει την δυνατότητα σ ’αυτά τα παιδιά να αποκτήσουν μια άλλη οικογένεια, και να αναπτύξουν γονεϊκή σχέση με άλλους ενήλικες που έχουν την ψυχική διαθεσιμότητα και επιθυμία για μια τέτοια σχέση. Όλα αυτά τα χρόνια λοιπόν λαμβάνω συχνά την αίσθηση ότι αρκετοί άνθρωποι που είναι στο πεδίο θεωρούν την υιοθεσία τραύμα. Θεωρούν ότι όταν πεθάνουν και οι θετοί σου γονείς μένεις τελικά μόνος. Σκεφτόμουν λοιπόν πως αν το άκουγε αυτό ο 10χρονος υιοθετημένος γιός μου ότι η υιοθεσία του θα σημαίνει μια εφόρου ζωής αίσθηση μοναξιάς, ποιο θα ήταν το μήνυμα που θα λάμβανε? Ότι οι σχέσεις με τους θετούς του γονείς και το ευρύτερο (θετό) οικογενειακό περιβάλλον δεν είναι βαθιές, πολύτιμες, δεν θα του καλύψουν την ανάγκη του να ανήκει κάπου, δεν θα τον προστατέψουν από την μοναξιά; Είναι η υιοθεσία τραυματική; Στ’ αλήθεια το ρωτάμε αυτό; Στ’ αλήθεια θέλουμε να αφήσουμε τα υιοθετημένα παιδιά εκτεθειμένα σε κοινωνικά μηνύματα, και σε επαγγελματίες που πιστεύουν ότι η υιοθεσία τους είναι ένα διαρκές τραύμα; Οπωσδήποτε , στην ζωή ενός υιοθετημένου παιδιού έχει προηγηθεί ένα τραύμα, αλλά η υιοθεσία δεν είναι τραύμα, προορίζεται να είναι η επανορθωτική εμπειρία για την ζωή του παιδιού, για το τραύμα που έχει προηγηθεί της υιοθεσίας. Η γνώμη μας είναι ξεκάθαρη. Όσοι ταυτίζουν την υιοθεσία με το τραύμα με τον ίδιο τρόπο που λέμε ότι η ιδρυματική φροντίδα είναι de facto κακοποιητική, έτσι κι αυτή η αντίληψη κάνει κακό στα ίδια τα παιδιά αφού υπονομεύεται η αξία των θετών οικογενειών τους. Για μας είναι αυτονόητο ότι όσοι είναι ενάντια στην υιοθεσία και όσοι θεωρούν υποδεέστερες τις θετές οικογένειες δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εμπλέκονται με κανέναν τρόπο στις υιοθεσίες. Είναι σα να βάζεις έναν ρατσιστή δάσκαλο να διδάξει σε διαπολιτισμικό σχολείο, ή έναν ομοφοβικό σύμβουλο ψυχικής υγείας να δώσει συμβουλές σε ένα γκέι άτομο.
- Πάμε τώρα στην προώθηση της υιοθεσίας και της αναδοχής. Η πλατφόρμα δεν μπορεί να είναι το μόνο εργαλείο για την προώθηση της αναδοχής και κυρίως για την εγγύηση ταιριασμάτων που θα ωφελούν τα παιδιά. Ειδικά για τα παιδιά που είναι αδέρφια το Υπουργείο θα πρέπει να εφεύρει και άλλους τρόπους- μεθόδους για να αυξήσει τις πιθανότητες αυτών των παιδιών να βρουν μια οικογένεια. Η πλατφόρμα βλέπει ξεχωριστά το κάθε παιδί και όχι ως αδέρφια. Τα παιδιά αυτά συνδέονται τυχαία με ζευγάρια ή μονογονείς που μπορεί να μην θέλουν ή δε μπορούν να φροντίσουν τόσα παιδιά και οπότε έχουν πολλές απορρίψεις και συχνά το ίδρυμα καταλήγει να χωρίσει τα αδέρφια (Γίνεται ακόμη και μετά την εφαρμογή του 4538/2018) ενώ στην πλατφόρμα μπορεί να υπάρχουν ζευγάρια που θα δεχόντουσαν 3 ή και περισσότερα παιδιά αλλά που απλά δεν έτυχε να τους έρθει μια τέτοια σύνδεση. Συμβαίνει αρκετές φορές στον ίδιο κοινωνικό λειτουργό να λάβει ταίριασμα για υποψήφιο ζευγάρι που θα το απορρίψει για τους παραπάνω λόγους και ένα άλλο ζευγάρι του να μπορεί και να επιθυμεί να το αναλάβει και ο κοινωνικός λειτουργός να μη μπορεί να κάνει κάτι γι’ αυτό. Θα μπορούσε το υπουργείο για παράδειγμα για αυτές τις περιπτώσεις να θέτει ένα συνοπτικό προφίλ των παιδιών στη διάθεση των περιφερειών για αναζήτηση διαθέσιμων υποψήφιων που θα δεχόντουσαν 3-4 παιδιά και ακόμη και στις περιπτώσεις περισσοτέρων θα μπορούσε να διασφάλιζε την οικογενειακή τους αποκατάσταση σε όμορες περιφέρειες αν όχι στις ίδιες ώστε να διατηρηθεί η επαφή και ο δεσμός ανάμεσα στα αδέλφια, όλα αυτά χωρίς βέβαια να παραβλέπουν την χρονική προτεραιότητα των αιτήσεων αν βρεθούν περισσότεροι του ενός διαθέσιμοι υποψήφιοι ανάδοχοι ή θετοί. Αντίστοιχα, θα μπορούσε το Υπουργείο εξατομικευμένα να προωθεί κάποια προφίλ παιδιών που έχουν πολλές απορρίψεις και που πιθανόν να έχουν κάποια θέματα υγείας, να απευθύνονται στις περιφέρειες προς αναζήτηση υποψηφίων χωρίς να περιμένουν πάλι να έρθει η τυχαία σύνδεση μέσω της πλατφόρμας.
- Συνεχίζω με το αίτημα για την καλή προετοιμασία των παιδιών πριν την σύνδεση τους με μια οικογένεια. Δεν συμβαίνει πάντα. Το παιδί πρέπει να έχει την δυνατότητα να επεξεργασθεί το ενδεχόμενο της αναδοχής ή της υιοθεσίας του με κάποιον επαγγελματία της δομής αλλά δυστυχώς επαγγελματίες δεν υπάρχουν πάντα, έχουμε περιπτώσεις – που ήρθε στη δομή προστασίας εξωτερικός ψυχολόγος ο οποίος δε γνώριζε το παιδί έως τότε, για να εποπτεύσει τη σύνδεση και εννοείται η παροχή υπηρεσίας ήταν ανεπαρκής, με αρνητικό αντίκτυπο σε όλους.
Χρειάζεται λοιπόν να έχει την δυνατότητα το παιδί να επεξεργάζεται ερωτήματα ή ανησυχίες του όπως πχ. άμα πάω μαζί τους θα μπορώ να συνεχίσω να έχω επαφή με τους φίλους που έκανα εδώ; Θα μπορώ να συνεχίσω να έχω επαφή με τους γονείς μου; Θα μπορώ να επιστρέψω πίσω άμα τελικά δεν μου αρέσει; Γιατί να πάω σε οικογένεια αφού περνάω πολύ καλά εδώ; Και αντίστοιχα οι ανάδοχοι γονείς να είναι ενημερωμένοι σχετικά με την ετοιμότητα του παιδιού έτσι ώστε να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες αντιδράσεις και συναισθήματα από την πλευρά του παιδιού και να μην βασανίζονται παίρνοντας προσωπικά την όποια αν ετοιμότητα του γιατί αυτό δεν τους κάνει και ικανούς να διαχειριστούν όλες τις συμπεριφορές με τον κατάλληλο τρόπο. Αντίθετα συχνά μπαίνουν σε μια διαδικασία ενοχικά και προσπαθούν να «διορθώσουν» την δική τους συμπεριφορά για να γίνουν αρεστοί στο παιδί κάτι που μόνο κακό κάνει τελικά σε όλους.
4.Έπειτα θα πρέπει να δούμε το θέμα με τον απόλυτο διαχωρισμό υιοθεσίας -αναδοχής, που ναι μεν είναι διαφορετικά προγράμματα και επιτελούν διαφορετικούς σκοπούς, η αναδοχή – ως προσωρινό μέτρο – την βραχυχρόνια προστασία του παιδιού μέχρι να φανεί αν η βιολογική οικογένεια του μπορεί να αποκαταστήσει τις συνθήκες που εξαρχής την οδήγησαν στο να απομακρύνουν το παιδί τους και η υιοθεσία το μακροχρόνιο σχέδιο αποκατάστασης για τα παιδιά που δεν γίνεται να επιστρέψουν στο βιολογικό περιβάλλον αλλά τελικά αυτά τα δύο προγράμματα συχνά συναντιούνται στη ζωή των περισσότερων παιδιών. Σήμερα που μιλάμε γίνονται αναδοχές με την έγκριση ΕΚΚΑ και Υπουργείου που στο συμφωνητικό γράφει «με προοπτική υιοθεσίας» αλλά τα οποία αποκλείονται από το επίδομα αναδοχής. Το μεσοδιάστημα από το ένα status στο άλλο μπορεί να διαρκέσει πάρα πολύ καιρό με αποτέλεσμα να στερούνται τα παιδιά αυτά επίδομα και άλλες παροχές που θα μπορούσαν να έχουν και έτσι υπάρχουν δύο ταχυτήτων αναδοχές, κάτι το οποίο είναι άδικο. Υπάρχει και η αντίθετη περίπτωση με παιδί που ήταν στο μητρώο για υιοθεσία, προχώρησε το ταίριασμα και τελικά διαπιστώθηκε ότι έπρεπε να έχει status αναδοχής γιατί έτσι και αλλιώς δεν θα μπορούσε να προχωρήσει η υιοθεσία του. Για αυτή την περίπτωση που τυγχάνει να μην έχει δυο χρόνια μετά την τοποθέτηση του σε οικογένεια ούτε ΑΜΚΑ ούτε πιστοποιητικό γέννησης δεν δινόταν επίδομα μέχρι η κοινωνική λειτουργός του ζευγαριού με δική της πρωτοβουλία να πιέσει για το επίδομα ζητώντας να αλλάξει το status του παιδιού, ώστε να αντικατοπτρίζει την πραγματική συνθήκη του παιδιού. Βέβαια οι ειδικές θεραπείες που προηγήθηκαν δεν καλύφθηκαν ποτέ από τον φορέα και πληρωθήκαν όλες για καιρό από τους αναδόχους- θετούς γονείς. Η οικογένεια δυο χρόνια μετά ταλαιπωρείται ακόμη και για μια απλή εγγραφή σε αθλητική ομάδα λόγω αυτής της αδιευκρίνιστης συνθήκης. Και βέβαια το ίδρυμα όφειλε να προχωρήσει στις απαιτούμενες ενέργειες για το ΑΜΚΑ και την ληξιαρχική πράξη γέννησης του παιδιού από την πρώτη μέρα που το είχε στην φροντίδα του.
5.Εδώ να αναφέρουμε ότι επιβάλλεται να γίνει στη πράξη η αναγνώρισης της αναδοχής από την διοικητική οργάνωση του κράτους και των υπηρεσιών του. Τα γραφειοκρατικά εμπόδια της καθημερινότητας είναι πολλά. Η απουσία και η έκδοση των νόμιμων εγγράφων των παιδιών ακόμη και μέχρι την ενηλικίωση τους σε κάποιες περιπτώσεις δε επιτρέπει την ισότιμη παρουσία τους στη κοινωνία μας. ΥΠΟΥΡΓΕΙΑ, ΚΕΠ, ΕΦΟΡΙΑ, ΔΥΠΑ, ΕΦΚΑ, Α’ & Β’ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ κ.τ.λ. χρειάζονται όλοι ενημέρωση, εκπαίδευση και επιμόρφωση. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι στην περίοδο του κορονοϊού επειδή τα ανάδοχα παιδιά δεν εμφανίζονται στην οικογενειακή μερίδα στο taxis δεν μπορούσαν να εκδοθούν βεβαιώσεις για το σχολείο, δε μπορούσαν να πάνε για απλό rapid στο φαρμακείο χρειαζόταν να πάνε σε μικροβιολογικό κέντρο που σε πολλές περιοχές εκτός των αστικών κέντρων δεν υπήρχε. Καταλαβαίνεται τι σήμαινε αυτό σε χρόνο και χρήμα για κάποιον με περισσότερα του ενός παιδιά. Επίσης δεν υπήρξε ποτέ πρωτόκολλο εμβολιασμού για τα εν λόγω παιδιά. Παιδιά χωρίς ΑΜΚΑ, ή με ΑΜΚΑ και αργότερα κατά την υιοθεσία τους με διπλό εγγραφές ΑΜΚΑ και παρόλα αυτά χωρίς ασφαλιστική ικανότητα από λάθη υπαλλήλων των ΚΕΠ ή της ΗΔΙΚΑ, παιδιά που θέλουν να δώσουν εξετάσεις ή να κάνουν εγγραφή στη τριτοβάθμια εκπαίδευση ή να πάνε στρατό και δεν έχουν καν ληξιαρχική πράξη γέννησης, άρση απορρήτου της τεκνοθεσίας για την εγγραφή στο μητρώο αρρένων, άρση του απορρήτου με δικαστικές αποφάσεις απόρρητες για έκδοση ΑΦΜ, αδιευκρίνιστα ερωτήματα για τις άδειες αναδοχής για ορισμένου χρόνου συμβάσεις ή συμβάσεις έργου άνω του ενός έτους και πολλά άλλα. Καμία από τις υπηρεσίες του κράτους δεν γνωρίζει πως να διαχειριστεί την αναδοχή και την υιοθεσία πριν και μετά τη τελεσιδικία της. (Για όλα τα παραπάνω έχουν ενημερωθεί τα αντίστοιχα υπουργεία κατά καιρούς χωρίς απαντήσεις από πουθενά).
Τέλος θα πρέπει οι ανάδοχοι και θετοί γονείς να αντιμετωπίζονται ως πολίτες με δικαιώματα τα οποία αναγνωρίζονται και προστατεύονται από όλες τις υπηρεσίες και τις αρχές. Αυτό παρόλο που φαίνεται να είναι αυτονόητο δεν αντικατοπτρίζεται πάντα στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, μέχρι τώρα για τους υποψήφιους ή ήδη θετούς και ανάδοχους γονείς δεν υπάρχει κανένας διαφανής και συγκεκριμένος τρόπος κατάθεσης και αξιολόγησης ενστάσεων για τις υπηρεσίες που έλαβαν καθ’ όλη τη διαδικασία της υιοθεσίας ή της αναδοχής π.χ. στη φάση της αξιολόγησης της καταλληλόλητας τους, είτε στην φάση της σύνδεσης τους με το παιδί, είτε στην φάση της παρακολούθησης της υιοθεσίας/αναδοχής. Αντίστοιχα βέβαια δεν υπάρχει αυτή η διαδικασία και η συνηγορία ούτε και για την πλευρά την βιολογικής οικογένειας. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο ότι χωρίς πρωτόκολλα καλών πρακτικών, χωρίς διαφάνεια όσον αφορά τις διαδικασίες που πρέπει να τηρούνται και χωρίς οργανωμένες διαδικασίες αξιολόγησης ενστάσεων και ανίχνευσης κακών πρακτικών, δεν θα μπορέσουμε να χτίσουμε ένα σύστημα που θα σέβεται το παιδί και τον άνθρωπο γενικότερα. Δεν θα πρέπει το μέλλον κάθε παιδιού ή ο κάθε υποψήφιος να είναι στο έλεος της αυθαιρεσίας, να εξαρτάται μόνο από την κρίση ενός και μόνου επαγγελματία όταν μάλιστα δεν υπάρχουν πρωτόκολλα καλών πρακτικών και ο καθένας στο πεδίο λειτουργεί όπως νομίζει.
Η υιοθεσία και η αναδοχή είναι δυο προγράμματα παιδικής προστασίας και ως τέτοια πρέπει όλες οι διαδικασίες τους να είναι παιδοκεντρικές. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το σύστημα πρέπει να αγνοεί και να αντιμετωπίζει με σκληρότητα τους υποψήφιους θετούς και ανάδοχους γονείς όπως και τα παιδιά που έχουν στη φροντίδα τους, αλλά αντίθετα θα πρέπει να τους τιμά και να τους στηρίζει ανάλογα. Άλλωστε είναι προς το συμφέρον του ίδιου του παιδιού οι γονείς που θα το μεγαλώσουν να μην είναι εξουθενωμένοι και αποδυναμωμένοι από ένα σύστημα που δεν τους αναγνωρίζει. Είναι προς το συμφέρον του ίδιου του παιδιού το ότι οι υποψήφιοι θετοί και ανάδοχοι γονείς το περιμένουν, το λαχταρούν.
Σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σας”.
*Η κυρία Εύη Αγουρζενιτζίδου είναι θετή μητέρα τριών παιδιών (αδελφών) προερχόμενων από ίδρυμα παιδικής προστασίας. Μαζί με τον σύζυγό της, ανέλαβαν αρχικά την αναδοχή των παιδιών αυτών και στη συνέχεια τα υιοθέτησαν. Eίναι ιδρυτικό και ιδιαίτερο δραστήριο μέλος της Ομάδας στο f/b “Δεσμοί Καρδιάς” και εργάζεται στη Δομή “Γέφυρα” της Περιφερειακής Ενότητας Εύβοιας.
